اقاله با فسخ و انفساخ تفاوت های زیادی دارد که بسیاری از افراد مردم از آن آگاه نیستند و نمی‌دانند که مثلاً وقتی میشود با بهترین راه به تعهدات خود پایان بدهند می روند سراغ روشهای سخت تر و به مراتب با مسئولیت های بیشتر در روشهای سقوط تعهدات. اقاله یکی از موارد آن می باشد که ما قصد داریم در ابتدا به توضیح مفهوم اقاله و بعد از آن به تفاوت آن با سایر روشهای برهم زدن عقود بپردازیم.
تعریف اقاله
طبق ماده ۲۸۳ قانون مدنی اقاله یکی از روشهای انحلال عقود است به عبارت دیگر وقتی دو طرف عقد با هم به تراضی می‌رسند که یک عقد را بر هم بزنند به آن اقاله می‌گویند
احکام اقاله
در حقوق ایران بنابر متن قانون اقاله‌ای که ناشی از اکراه و به زور باشد باطل است
اقاله فضولی باطل است زیرا در اقاله اصل بر انشای اقاله با رضایت است بنابراین اگر شخصی معامله‌ای را که منعقد کرده‌ایم بدون نمایندگی از جانب ما اقاله کند این اقاله باطل است
اقاله ممکن است به صورت صریح یا ضمنی منعقد شود برای مثال اگر شخصی که کالایی را خریده آن را بدون بیان مطلبی سر جای خود در مغازه فروشنده بازگرداند و فروشنده نیز پول او را برگرداند به طور ضمنی اقاله صورت گرفته است
اگرچه طبق نظر دکتر کاتوزیان اقاله یک عقد است اما یک معامله جدید نیست یعنی یک نقل و انتقال جدید و در شماره حقوقی مانند بیع و اجاره و غیره نیست بلکه صرفاً عقدی است با هدف منحل کردن معامله منعقده سابق وقتی بیع را اقاله می‌کنیم یک بیع جدید منعقد نمی‌کنیم بلکه همان بیع سابق را با توافق طرفین منحل می‌کنیم و همین توافق یعنی اقاله هرچند که یک معامله و بیع جدید نیست اما یک عقد است
اقاله ناظر به آینده است و مالکیت طرفین عقد را نسبت به عوضی برای آینده منتفی می‌کند و به حالت قبل از عقد برمی‌گرداند بنابراین اگر عقد بیعی را اقاله کنیم نمی‌توان بابت تصرفات فاصله عقد تا اقاله از مشتری که در آن مال تصرف داشته اجرت المثل گرفت البته می‌توان با تراضی آثار اقاله را به گذشته نیز سرایت داد و چنین فرض کرد که اصلاً عقدی منعقد نشده است و در نتیجه آثار گذشته عقد را نیز منتفی کرد و به حالت قبل از عقد برگرداند
در اقاله حق شفعه ایجاد نمی‌شود برای مثال اگر محمد و احمد در یک زمین شریک باشند و احمد سهم خود را به رضا بفروشد در این بین برای شریک دیگر محمد حق شفعه ایجاد میشود اما اگر معامله بین احمد و رضا بعداً اقاله شود و سهمی که رضا خریده به احمد بازگردد در اقاله معامله مجدداً برای شریک دیگر محمد حق شفعه جدیدی ایجاد نمی‌شود
اقاله یک عقد رضایی است حتی اگر عقد اصلی یک عقد عینی یا تشریفاتی بوده باشد باز هم اقاله آن عقد یک قرارداد رضایی است و نیاز به قبض و اقباض یا تشریفات خاصی ندارد برای مثال هرچند بیع یک عقد عینی است و انعقاد ان نیاز به قبض و اقباض دارد اما اقاله صورت می‌گیرد
قلمرو اقاله
- اقاله فقط در خصوص عقود مصداق دارد
- اقاله فقط در عقود لازم مصداق دارد یعنی عقودی که بعد از انعقاد نمی‌توان آنها را بر هم زد عقود جایز توسط هر طرف قابل فسخ است بنابراین انحلال عقود جایز علی الاصول نیاز به توافق طرفین و اقاله ندارد
- با توجه به آنکه اقاله یک معامله جدید نیست خود اقاله مجدداً قابل اقاله و برهم زدن نیست فقط معاملات هستند که قابلیت اقاله دارند و اقاله هرچند که یک عقد است اما یک معامله و داد و ستد جدید نیست پس اگر طرفین خانه‌ای را معامله کنند و سپس معامله خود را اقاله کنند و بعد از مدتی از آن اقاله پشیمان شوند نمی‌توانند مجدداً اقاله را اقاله کرد بلکه می‌توانند معامله جدیدی منعقد کنند
- تمام عقود لازم قابل اقاله هستند به جز سه عقد عقد وقف که اقاله آن باطل است زیرا بنا بر ماده ۶۱ قانون مدنی بعد از انعقاد عقد وقت پیوند واقف با مال موقوفه قطع شده و حق هیچگونه تغییری را در شرایط عقد وقف یا در موجودیت آن نخواهد داشت
- عقد بعدی نکاح می‌باشد که اقاله آن باطل است زیرا موارد انحلال عقد نکاح محدود به همان مواردی است که در قانون تصریح شده است مانند طلاق یا فسخ نکاح در موارد خاص
- عقد بعدی عقد ضمان می‌باشد که اقاله آن غیر نافذ است و منوط به تنفیذ مضمون عنه یعنی تنفیذ کسی که برای او ضمانت شده است می‌باشد
طرفین اقاله
در اقاله یک قرارداد طرفین محوریت دارند بنابراین اقاله توسط قائم مقام امکان‌پذیر نیست یعنی اقاله توسط وراث و منتقل الیه اقاله امکان ندارد برای مثال وقتی که رضا از مجید خانه خریده است و به جواد فروخته است جواد نمی‌تواند به عنوان قائم مقام رضا عقد فی مابین رضا و مجید را اقاله کند و اگر چنین کند اقاله نیست بلکه یک عقد جدید است
اقاله به وراث نمی‌رسد بنابراین اگر رضا از مجید خانه خریده باشد و رضا فوت کند وراث او نمی‌تواند معامله‌ای را که او منعقد کرده است اقاله کنند
اقاله توسط نماینده امکان‌پذیر است یعنی ممکن است ولی قیم وکیل و یا هر نماینده دیگری در حدود نمایندگی‌اش اقدام به اقاله قرارداد نماید
تفاوت اقاله با فسخ و انفساخ
همانطور که بیان شد اقاله یک عقد است که با تراضی دو طرف معامله را بر هم می‌زنند
فسخ
یعنی عقدی به واسطه اراده یکی از طرفین منحل شود در این خصوص باید توجه داشت که فسخ هم در عقود لازم راه دارد و هم در عقود جایز برخلاف اقاله که باید رضایت دو طرف وجود داشته باشد و فقط در عقود لازم راه دارد
فسخ در عقود جایز بی‌حد و حصر است اما در عقود لازم محدود به موجبات قانونی یا قراردادی به نام خیارات است یعنی تا خیارات نباشد عقدی را نمی‌توان فسخ کرد
انفساخ
یعنی انحلال عقد به صورت قهری و غیر ارادی انفساخ ممکن است ناشی از دو دلیل باشد
انفساخ قانونی
این انفساخ ناشی از حکم قانون است برای مثال ماده ۹۵۴ قانون مدنی موت یا حجر یکی از طرفین عقد جایز را موجب انفساخ آن عقد دانسته است
انفساخ قراردادی
این انفساخ ناشی از شرط فاسخ است شرط فاسخ به معنی شرطی است که در قرارداد درج میشود تا در صورت حصول آن شرط به طور خود به خود منفسخ شود برای مثال در قرارداد بیعی درج میشود که در صورت عدم پرداخت هر یک از اقساط در موعد مقرر عقد به طور خود به خود منفسخ میشود
سوالات متداول
آیا در اقاله امکان دارد که عوضین معامله تغییر کند در این صورت حکم اقاله چیست؟
خیر در اقاله عوضین اصلی معامله نباید تغییر کند یا کم و زیاد شود در غیر این صورت عمل صورت گرفته اقاله نیست و یک معامله جدید است برای مثال اگر خانه‌ای را ۵۰۰ میلیون تومان خریدیم نمی‌توانیم در زمان اقاله قیمت آن را ۶۰۰ میلیون تومان در نظر بگیریم
فرق اقاله با فسخ چه می باشد؟
اقاله یکی از روش‌هایی است که با تراضی طرفین یک عقد را بر هم می‌زنیم اما در فسخ نیاز به اراده ی فقط یک طرف می‌باشد و به واسطه اون شرایطی که در عقد وجود دارد معامله را فسخ می کنیم
 | ReplyForward |