اثبات دعوا با قسامه یکی از راه‌های اثبات اتهام یا برائت از اتهام در قانون مجازات اسلامی می‌باشد که در این مقاله به توضیح در این مورد برای شما عزیزان می‌پردازیم
موارد اجرای قسامه در قتل و جرح تفاوت‌های آنها
قسامه تنها برای اثبات اتهام یا برائت از اتهام جنایت موجب قصاص یا دیه به کار می‌رود برای سایر جرایم یا جنایتی که حتی موجب دیه هم نمی‌شود به کار نمی‌رود در صورتی که اصل جنایت به صورت دیگری غیر از قسامه ثابت شده باشد از قسامه برای اثبات نوع و خصوصیات جنایت مورد استفاده قرار می‌گیرد تفاوتی بین قتل یا جرح از لحاظ امکان اقامه قسامه در مورد آنها وجود ندارد.
- تفاوت‌های بین این دو دسته از جنایات از لحاظ موازین و مقررات راجع به قسامه وجود دارد که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم
از لحاظ تعداد سوگند طبق ماده ۳۳۶ قانون مجازات اسلامی حد نصاب قسامه برای اثبات قتل عمدی سوگند پنجاه نفر مرد از خویشان و بستگان مدعی است سوگند شاکی خواه مرد باشد خواه زن جز نصاب محسوب می‌شود.
به موجب ماده ۴۵۶ قانون مجازات اسلامی نصاب قسامه در جراحات به شرح زیر است
- در جنایتی که موجب دیه کامل است شش قسم
- در جنایتی که موجب پنج ششم دیه کامل است پنج قسم
- در جنایتی که موجب دو سوم دیه کامل چهار قسم
- در جنایتی که موجب یک دوم دیه کامل است سه قسم
- در جنایتی که موجب یک سوم دیه کامل است دو قسم
- در جنایتی که موجب یک ششم دیه کامل یا کمتر از آن است یک قسم
در مورد هر یک از بندهای بالا چنانچه مقدار دیه بیش از مقدار مقرر در آن بند و کمتر از مقدار مقرر در بند قبلی باشد رعایت نصاب بیشتر لازم است پس اگر دیه جراحتی به مقدار یک چهارم و یا یک پنجم دیه کامل باشد برای اثبات آن نصاب یک سوم یعنی دو قسم لازم است قانون مجازات اسلامی که قسامه را برای اثبات یا نفی قصاص یا دیه معتبر دانسته است به نظر می‌رسد که جراحتی که دیه مشخص شده‌ای نداشته باشد و موجب ارش می‌شوند از نظر قانون ایران با قسامه قابل اثبات نیست.
از لحاظ تفاوت بین جنایات عمدی و غیر عمدی
با توجه به اینکه قسامه در جنایات مادون نفس فقط موجب دیه می‌شود ( جنایات مادون نفس به جنایاتی گفته می‌شود که فقط به اعضا و جوارح بدن آسیب وارد می‌شود و باعث کشته شدن نمی‌شود) تفاوتی از لحاظ تعداد سوگندها بین جراحات عمدی شبه عمدی و غیره وجود ندارد اما طبق قانون مجازات اسلامی در مورد قتل در صورت عمدی بودن آنکه موجب قصاص می‌شود تعداد سوگندها پنجاه است، در حالی که نصاب قسامه در قتل شبه عمد و خطای محض طبق قانون بیست و پنج سوگند می‌باشد
شرایط سوگند
قسم شرعی تنها با نام خداوند متعال و به یکی از سه لفظ والله، یالله و تالله و یا نام خداوند به سایر زبان‌ها ادا می‌شود که باید از روی قطع و یقین ادا شود و بدون هرگونه ابهام و شک باشد
شرایط مدعی و سوگند خورندگان
در جراحات کسی که مدعی است شخص آسیب دیده می‌باشد که ممکن است زن یا مرد باشد و در قتل مدعی صاحب حق قصاص یا ولی دم است که ممکن است مرد یا زن باشد در هر حال باید از وراث فعلی مقتول محسوب شود بدین ترتیب جنسیت در مطالبه قسامه نقشی ندارد و مدعی باید اولاً از وراث مقتول باشد یعنی مدعی در مرحله اول طبقه اول وراث یعنی پدر مادر و فرزندان هستند باشد. و در طبقه دوم برادران خواهران و اجداد می‌باشند و در صورت نبودن وراث طبقه اول و دوم نوبت به وراث طبقه سوم یعنی عموها عمه‌ها دایی‌ها و خاله‌ها می‌رسد.
ثانیاً این افراد باید در زمان ادعا وارث محسوب شوند زیرا گاهاً اتفاق می‌افتد که فردی قبلاً وارث بوده و بعد به دلایلی مثل کافر شدن از زمره ورثه خارج می‌شود و یا بالعکس قبلا به دلایلی مثل زنده بودن پدرش که برادر یا فرزند متوفی بوده جزو ورثه محسوب نمی‌شده است ولی بعداً به دلیل فوت پدر وارث شخص متوفی می‌شود در هر حال ملاک وارث فعلی بودن است به علاوه اینکه مدعی باید شرایط کلی یعنی بلوغ و عقل کامل داشته باشد
از حیث تکرار سوگند
در قتل با تکرار سوگند جنایت ثابت نمی‌شود مثلاً اگر در قتل عمدی ده نفر هر کدام پنج سوگند بخورند اگرچه تعداد سوگندها پنجاه تاست اما قتل ثابت نمی‌شود ولی در جنایات مادون نفس با تکرار سوگند جنایت ثابت می‌شود مثلاً در جنایتی که شش سوگند برای اثبات جنایت لازم است یک نفر می‌تواند شش سوگند بخورد و جنایت را ثابت کند از حیث تکرار سوگند در قتل با تکرار سوگند جنایت ثابت نمی‌شود، در اینجا ممکن است با مقایسه مواد مختلف قانونی سوالی به ذهن برسد آیا متهم زن جهت تبرئه خود می‌تواند نسبت به تکرار سوگند اقدام نماید و آیا شاکی زن می‌تواند خود به همراه چهل و نه خویشاوند ذکور(مرد) خود سوگند یاد کند تا عدد سوگندها به مقدار پنجاه سوگند برسد چند حالت به شرح زیر قابل تصور است
- اولاً در صورتی که شاکی زن باشد طبق ماده ۳۳۷ قانون مجازات اسلامی سوگند وی جز نصاب محسوب می‌شود و او باید چهل و نه خویشاوند مرد را هم برای ادای سوگند حاضر نماید در غیر این صورت ادعا اثبات نخواهد شد
- ثانیاً در صورتی که متهم زن بوده و هیچ خویشاوندی که حاضر به سوگند خوردن باشد نداشته باشد او می‌تواند برای تبرئه خود به موجب ماده ۳۳۸ پنجاه بار سوگند بخورد و تبرئه شود
از حیث اثبات قصاص
قسامه در جراحات نیز پذیرفته شده است ولی در جراحات قصاص با قسامه ثابت نمی‌شود فقط موجب پرداخت دیه می‌گردد این نکته در ماده ۴۵۶ قانون مجازات اسلامی مورد توجه قرار گرفته است
رد قسامه به متهم
در قسامه، سوگند از ابتدا متوجه شاکی می باشد که با ادای آن طبق شرایط بیان شده حکم به قصاص یا دیه علیه متهم داده خواهد شد. هرگاه شاکی نتواند پنجاه خویشاوند ذکور را برای ادای سوگند حاضر نماید و از متهم هم مطالبه ی قسامه را ننماید متهم در جنایت عمدی با گرفتن تامین مناسب و در جنایات غیر عمدی بدون گرفتن تامین آزاد می شود.
سوالات متداول
آیا تمامی جرایم با قسامه قابل اثبات می‌باشد؟
خیر، قسامه تنها برای اثبات اتهام یا برائت از اتهام جنایت موجب قصاص یا دیه به کار می رود.
آیا برای اثبات جنایت با قسامه مرد یا زن بودن مهم می‌باشد؟
خیر در هنگام ادای سوگند چه زن چه مرد می‌تواند سوگند یاد کند.